Những năm gần đây, cây sâm Bố Chính được đưa vào trồng thử nghiệm nhằm thay thế các cây trồng kém hiệu quả, góp phần vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại một số địa phương. Kết quả cho thấy, cây thích nghi tốt với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của các địa phương nên sinh trưởng, phát triển tốt, cho sản lượng 250-350 kg củ/sào, trừ chi phí cho lợi nhuận khoảng 25-30 triệu đồng.
Sâm Bố Chính là thảo dược quý, được sử dụng trong rất nhiều bài thuốc của y học cổ truyền như chữa suy nhược cơ thể, mất ngủ, suy dinh dưỡng, rối loạn kinh nguyệt, lao phổi ở trẻ em, hen suyễn, ho, sốt, thiếu máu, trầm cảm, ra nhiều mồ hôi, động kinh, tiêu hóa trì trệ, suy giảm sinh lý,… Sau khi cây ra hoa, đậu quả, phần hạt được thu hoạch để làm giống; các thành phần khác của cây sâm như hoa, lá, đều được tận dụng phơi khô chế biến thành trà, làm nước uống; còn phần củ sâm được dùng để bào chế thảo dược chữa bệnh. Theo các nhà khoa học, sâm Bố Chính có dược tính rất cao, được cho là tương đương nhân sâm Hàn Quốc, chỉ thua sâm Ngọc Linh. Vì vậy, nhu cầu tiêu thụ sâm Bố Chính khá lớn.
Trao đổi cùng người đầu tiên đưa sâm Bố Chính về trồng thử nghiệm tại tỉnh Hà Tĩnh – Anh Phan Văn Sáng, sinh năm 1982 tại thôn Phú Hòa, xã Hương Xuân cho biết: “Trong một lần chung vui cùng bạn bè, được thưởng thức rượu ngâm từ củ sâm Bố Chính. Trong quá trình trò chuyện, tìm hiểu tôi đã biết được một số thông tin về kỹ thuật gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch, tác dụng, giá cả, lợi nhuận của sản phẩm sâm Bố Chính mang lại và đã có ý tưởng sẽ nghiên cứu để thử nghiệm trồng. Để hiểu sâu hơn về cây sâm Bố Chính, năm 2019 tôi đã xin vào làm việc tại vùng trồng sâm Bố Chính ở tỉnh Quảng Bình. Sau 1 năm làm việc tại đây, khi đã nắm chắc kỹ thuật thì tôi mạnh dạn quyết định đưa giống sâm Bố Chính về gieo trồng trên đất Hà Tĩnh. Đến nay, tôi đã có 5 năm kinh nghiệm sản xuất cây sâm Bố Chính”.
Để đảm bảo sản phẩm cung cấp thường xuyên cho các đầu mối, mỗi năm anh trồng 2 – 3 vụ, mỗi vụ 2 – 3 sào. Sau khi trừ tất cả các chi phí, thì 1 sào mang lại cho gia đình khoảng lợi nhuận là 25-30 triệu đồng.
Anh Phan Văn Sáng đang thu hoạch hạt giống sâm Bố Chính
tại xã Hương Xuân, huyện Hương Khê
Anh Sáng còn chia sẽ thêm: “Sâm Bố Chính có thể thu hoạch củ, thân, hoa, hạt… nhưng hiện tại tôi chỉ mới thu hoạch củ và hạt. Theo đúng kỹ thuật thì thu hoạch củ sau 1 năm còn hạt sau 2 năm mới đảm bảo chất lượng. Trong thực tế, cây sâm Bố Chính trồng khoảng 3 tháng đã ra hoa cho hạt; được 6-7 tháng cây sâm sẽ có một đợt rụng lá, nếu khi lá rụng xuống không biết cách xử lý làm lá bị thối sẽ dễ gây thối lây cả thân lẫn củ; khi xảy ra hiện tượng này nếu không xử lý được thì phải kịp thời thu hoạch củ. Thời gian thu hoạch quyết định nhiều đến chất lượng và giá cả củ và hạt. Tùy vào thời gian trồng, quá trình chăm sóc, chất đất, chất lượng giống …mà củ thu hoạch có nhiều kích cỡ, thường từ 2-10 củ/kg, giá bán từ 200.000 – 500.000 đồng/kg. Đối với hạt giống năm 2023, tôi thu và bán được 17 kg hạt giống với giá 6 triệu đồng/kg. Trên thị trường có nơi bán giá hạt giống chỉ 2 triệu đồng/kg. Tuy nhiên, bà con cần mua ở địa điểm tin cậy để đảm bảo tỷ lệ nảy mầm, chất lượng cây giống từ đó giúp cây sâm phát triển tốt, cho sản phẩm đầu ra (củ, hạt, …) và hiệu quả kinh tế cao”.
Mấy năm qua, đã có khá nhiều hộ dân đến tham quan, học tập kinh nghiệm thực hiện mô hình và đã được anh chia sẽ và hỗ trợ, giúp đỡ. Anh Lê Ngọc Tin tại xã Cẩm Thịnh, huyện Cẩm Xuyên là một trong những người nhân rộng thành công mô hình này từ sự giúp đỡ của anh Sáng. Sau khi tìm hiểu mô hình sâm Bố Chính tại xã Hương Xuân, huyện Hương Khê và được anh Sáng cùng đồng hành thì năm 2023, anh Tin đã tự tin trồng thử nghiệm 1.000m2 tại vùng đất đồi thôn Sơn Nam của xã Cẩm Thịnh. Đến nay, anh đã tiếp cận được quy trình sản xuất sâm Bố Chính. Theo anh Tin: “Quy trình sản xuất cây sâm Bố Chính không quá khó, trong đó có các công đoạn chuẩn bị đất, bón phân, lên luống, xuống giống, phủ gốc, giữ ẩm cho đất (tốt nhất nên lắp đặt hệ thống tưới nước tự động), chăm sóc, phòng trừ sâu, bệnh, đào củ,… Lựa chọn vùng sản xuất là yêu cầu quan trọng tiên quyết nhằm đạt năng suất cao. Nên chọn vùng đất thoát nước tốt, không đọng nước mùa đông và mùa hè phải có nguồn nước tưới đảm bảo. Nhờ có anh Sáng cầm tay chỉ việc, cung cấp hạt giống đảm bảo chất lượng nên 2 năm qua mô hình của gia đình không những phát triển tốt mà diện tích được mở rộng ra 1.500m2”.
Năm 2024, tại thôn Phúc Thanh, xã Thạch Khê, được sự hỗ trợ kinh phí, kỹ thuật của Sở Khoa học và Công nghệ, anh Phan Nhân Trí – giám đốc công ty STC đã mạnh dạn tham gia dự án trồng sâm Bố Chính. Trên diện tích 1ha đất màu bỏ hoang của gần 20 hộ dân, anh Trí đã xuống lứa giống đầu tiên vào tháng 01 năm 2024. Đến nay, lứa giống này đã cho thu hoạch, dự kiến đạt khoảng 4 tấn củ với cỡ 7-10 củ/kg, lợi nhuận đạt thu về trên 500 triệu đồng/ha. Sản phẩm củ sâm Bố Chính của dự án đảm bảo an toàn cho người dùng nhờ áp dụng quy trình thực hành sản xuất tốt – GAP, đồng thời kết hợp ứng dụng công nghệ tưới tự động, sử dụng phân vi sinh, thuốc bảo vệ thực vật nguồn gốc sinh học. Dự án cũng đã hỗ trợ giúp anh ký hợp đồng liên kết với Công ty TNHH Đầu tư Nông nghiệp & Dược liệu S555 từ khâu mua hạt giống để ươm cây con đến hỗ trợ kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm.
Thu hoạch củ sâm Bố Chính trồng trên cánh đồng xã Thạch Khê, huyện Thạch Hà
Anh Phan Nhân Trí thông tin: “Dự án được thực hiện với mục tiêu là để đánh giá bài bản tính thích nghi, tiềm năng phát triển, hiệu quả kinh tế; từ đó, đưa ra phương án nhân rộng mô hình này trên địa bàn toàn tỉnh, tạo các vùng sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn tại các địa phương có diện tích đất canh tác lớn, đồng thời phát triển thành điểm đầu mối liên kết cung cấp giống, chuyển giao khoa học kỹ thuật và tiêu thụ sản phẩm cho các hộ đã và đang có ý định nhân rộng mô hình trồng sâm Bố Chính trên địa bàn toàn tỉnh. Với kết quả của vụ đầu thắng lợi, sẽ tạo đà cho việc thực hiện các vụ tiếp theo và hoàn thành mục tiêu dự án đặt ra”.
Củ sâm Bố Chính được phân loại để đưa ra thị trường tiêu thụ
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh, nhiều địa phương có quỹ đất sản xuất nông nghiệp nhiều nhưng phát triển chưa có hiệu quả, một số diện tích bị bỏ hoang. Việc tìm kiếm, chuyển đổi cây trồng mới để tăng giá trị trên cùng một diện tích đất đang là chủ trương, hướng đi đúng đắn và lâu dài cho nhiều địa phương. Sâm Bố Chính bước đầu đã khẳng định là cây trồng chuyển đổi phù hợp với nhiều vùng sinh thái khác nhau, đưa lại hiệu quả kinh tế cho các nông dân mạnh dạn thử nghiệm, có triển vọng để phát triển ra diện rộng trong thời gian tới. Song để sâm Bố Chính phát triển lâu dài, hiệu quả, có thương hiệu, tạo nguồn thu ổn định cho nông dân thì cần sự vào cuộc, đồng hành của chính quyền địa phương trong việc định hướng quy hoạch vùng trồng, liên kết với doanh nghiệp./.
Kim Thịnh
