Nếu như trước đây tại các vùng bán sơn địa Hà Tĩnh, nhiều diện tích vườn đồi chủ yếu được trồng keo, sắn hoặc để hoang hóa, thì những năm gần đây, thực hiện chủ trương chuyển đổi cơ cấu cây trồng, bà con đã biết khai thác lợi thế tự nhiên, linh hoạt áp dụng các giải pháp sản xuất để xây dựng nhiều mô hình kinh tế mới. Việc đưa vào sản xuất những giống cây trồng phù hợp, có giá trị kinh tế cao đã mang lại hiệu quả rõ rệt, từng bước nâng cao thu nhập và tạo sinh kế bền vững cho người dân.
Sả là cây trồng truyền thống ở thôn Sơn Nam, xã Cẩm Hưng, tỉnh Hà Tĩnh và từng được trồng rải rác trong vườn nhà để làm gia vị hay đuổi muỗi. Nhận thấy, cây sả dễ trồng, lại bán được giá nên dần dần, người dân trong vùng đã mở rộng diện tích trồng sả.
Chị Hà Thị Vịnh, thôn Sơn Nam, xã Cẩm Hưng, tỉnh Hà Tĩnh, một hộ dân tham gia trồng sả tía trong vùng cho biết: Những năm trước đây gia đình chị chỉ trồng vài luống sả tía trên đất vườn đồi của gia đình. Sau khi nhận thấy thổ nhưỡng, khí hậu của địa phương phù hợp với cây sả. Quá trình sản xuất, cây sả tía dễ trồng, dễ chăm sóc, ít sâu bệnh, dễ bán. Năm 2023, chị đã mạnh dạn chuyển đổi toàn bộ 0,3 ha đất vườn chủ yếu trồng sắn, chè và một số cây màu sang thâm canh cây sả tía. Nhờ chăm sóc đúng kỹ thuật, toàn bộ diện tích sả tía của gia đình chị phát triển tốt, đẻ nhánh nhanh, mỗi năm đem lại thu nhập cho gia đình gần 100 triệu đồng.
Với ưu điểm dễ trồng, đầu ra thuận lợi nên người dân xã Cẩm Hưng đang mở rộng diện tích trồng sả tía, nâng cao thu nhập.
Theo người dân xã Cẩm Hưng, cây sả tía rất thích hợp với vùng đất cao cạn, khô hạn; đất càng thiếu nước thì hàm lượng tinh dầu càng cao. Từ khi trồng đến thu hoạch lứa đầu mất khoảng 6 tháng, sau đó cứ 3 – 4 tháng lại cho thu hoạch một lần. Mỗi lần trồng có thể khai thác trong vòng 2 năm. Đặc biệt, sả có thể cho thu hoạch rải vụ nên gần như tháng nào người dân cũng có thêm nguồn thu nhập.
Hiện nay, thị trường tiêu thụ sả khá thuận lợi. Sả sau khi thu hoạch được cắt riêng phần lá và phần thân cây. Lá cây được bán cho các cơ sở sản xuất, chế biến tinh dầu với giá bán từ 20.000 – 30.000 đồng/yến. Còn thân cây sả được thu hoạch bán cho các chợ đầu mối trên địa bàn Hà Tĩnh với giá từ 25.000 – 30.000 đồng/kg. Điều đáng mừng, sản phẩm hoạch đến đâu được tiêu thụ đến đó. Nhiều hộ dân còn mạnh dạn đầu tư máy móc hỗ trợ quá trình trồng, chăm sóc để nâng cao hiệu quả lao động.
Chị Hà Thị Phượng – một hộ dân trồng sả ở thôn Sơn Nam, xã Cẩm Hưng cho hay: Nhà tôi trồng 15 sào sả tía, nếu một mình tôi vừa chăm sóc, vừa thu hoạch sẽ mất rất nhiều thời gian, nhờ có máy làm cỏ, đánh luống nên việc chăm sóc thuận lợi hơn.
Những năm trước đây, cây sả tía được người dân xã Cẩm Hưng trồng với quy mô nhỏ lẽ, chưa tạo thành hàng hóa. Tuy nhiên, nhận thấy hiệu quả kinh tế từ loại cây này mang lại, chính quyền địa phương đã tuyên truyền vận động mở rộng mô hình và thành lập Tổ hợp tác trồng sả thôn Sơn Nam với diện tích hơn 30 ha nhằm xây dựng vùng nguyên liệu hướng tới chế biến sâu sản phẩm OCOP trong thời gian tới.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sản xuất nông nghiệp truyền thống gặp nhiều khó khăn, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng đang mở ra hướng đi mới cho nhiều vùng bán sơn địa. Khác với xã Cẩm Hưng, những năm gần đây người dân xã Cẩm Duệ, đã đưa cây chè vằng, một loại cây dược liệu mọc tự nhiên trên các vùng đồi núi, về trồng tại vườn hộ, đã tạo ra nguồn nguyên liệu ổn định cung cấp cho người tiêu dùng, đem lại hiệu quả kinh tế cao.
Nhờ chuyển đổi sang trồng chè vằng, gia đình ông Phạm Văn Hoa có thu nhập ổn định, tạo sinh kế bền vững từ nhiều năm nay.
Ông Phạm Văn Hoa là một trong những hộ trồng chè vằng lâu năm ở thôn Mỹ Sơn, xã Cẩm Duệ chia sẻ: Trước đây, toàn bộ đất vườn của gia đình đều trồng cam, ổi. Do khí hậu khắc nghiệt, đất đai cằn cỗi nên cây phát triển kém, hiệu quả không cao. Nhận thấy chè vằng dễ trồng, ít tốn công chăm sóc và dể bán, năm 2013 ông đã cải tạo vườn để chuyển sang trồng loại cây này.
Theo ông Hoa, trồng chè vằng dễ thích nghi, ít sâu bệnh, có khả năng chịu hạn tốt và cho năng suất khá cao. Để chè vằng đảm bảo chất lượng, mỗi năm nên thu hoạch 2-3 lứa, khi chè đã có độ già, không nên thu hái khi còn non, chè sẽ không thơm ngon, bị hao hụt và việc tái sinh mầm mới sẽ bị ảnh hưởng. Việc thu hái đúng thời điểm sẽ tạo ra được sản phẩm có chất lượng thơm ngon, bán được giá cao.
Để tăng năng suất chất lượng sản phẩm, những năm gần đây, người trồng chè vằng xã Cẩm Duệ đã tăng cường ứng dụng khoa học kỹ thuật như đầu tư béc tưới tự động, sử dụng phân bón hữu cơ để tạo ra sản phẩm sạch, an toàn cung cấp cho người tiêu dùng. Vì thế chè vằng xã Cẩm Duệ ngày càng được thị trường ưa chuộng, các thương lái tìm đến tận nơi để thu mua.
Bà Lê Thị Lệ – Phòng Kinh tế, UBND xã Cẩm Duệ, tỉnh Hà Tĩnh cho biết: “Mô hình trồng chè vằng trên đất đồi ở xã Cẩm Duệ được thử nghiệm từ năm 2015. Từ vài hộ trồng ban đầu, đến nay toàn xã đã có 20 hộ tham gia. Việc trồng, chăm sóc chè vằng khá đơn giản, mang lại nguồn thu nhập ổn định. Hiện mỗi kg chè vằng khô được bán với giá khoảng 60 nghìn đồng, còn cao chè vằng có giá tới 2 triệu đồng/kg. Từ hiệu quả kinh tế khá cao, chính quyền địa phương đang tiếp tục khuyến khích người dân đầu tư chế biến sâu, mở rộng diện tích trồng cây chè vằng trên vùng đất vườn đồi, hướng tới sẽ xây dựng sản phẩm OCOP, tạo sản phẩm đặc trưng vùng miền, nâng cao thu nhập cho bà con”.
Chuyển đổi cơ cấu cây trồng là chủ trương được ngành Nông nghiệp Hà Tĩnh hết sức quan tâm nhằm nâng cao giá trị kinh tế trên một đơn vị diện tích, đồng thời thích ứng với biến đổi khí hậu, phát triển bền vững. Thực tiễn cho thấy, nhiều mô hình đã mang lại hiệu quả vượt trội so với các cây trồng truyền thống, góp phần thay đổi tư duy sản xuất từ nhỏ lẻ sang hàng hóa. Ngành chuyên môn khuyến cáo, bà con cần lựa chọn giống cây phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng từng vùng, áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến, sản xuất theo hướng an toàn, gắn với tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, có sự liên kết để đảm bảo đầu ra ổn định. Đây chính là nền tảng để tạo ra sinh kế bền vững, nâng cao đời sống, góp phần xây dựng nông thôn mới ở vùng bán sơn địa.
Nguyễn Hoàn
