Vào mỗi dịp tết đến xuân về, chiếc bánh chưng xanh đã trở thành một nét văn hóa, một món ăn truyền thống và lâu đời của người Việt Nam. Để gìn giữ nét đẹp cổ truyền làm bánh chưng ngày tết, có sự góp phần không nhỏ của người dân làng trồng lá dong thôn Vĩnh Phúc, xã Quang Vĩnh, huyện Đức Thọ.

Người dân thôn Vĩnh Phúc, xã Quang Vĩnh, huyện Đức Thọ đã có truyền thống trồng cây lá dong từ bao năm qua, nơi đây được xem là thủ phủ lá dong của tỉnh Hà Tĩnh. Toàn thôn hiện có khoảng hơn 100 hộ dân trồng cây lá dong theo quy mô vừa và nhỏ với tổng diện tích gần 15 ha. Cây lá dong là cây ưa bóng nên được các hộ trồng trong vườn dưới tán các loại cây trồng khác để hạn chế việc tiếp xúc trực tiếp của lá với ánh sáng mặt trời nhất là vào mùa hè tránh làm lá khô, quăn lá không thể dùng để gói bánh.

Xã Quang Vĩnh là xã nằm ngoài đê La Giang nên hàng năm vào mùa mưa lũ thường có lượng lớn phù sa bồi đắp nên cây lá dong nơi đây thường có màu xanh mướt, sau khi cắt thường không úa vàng. Các loại bánh gói bằng lá dong vùng này khi nấu luôn giữ màu xanh, hương thơm của lá hòa quyện vào bánh tạo nên vị đặc trưng. Cây dong cho thu hoạch 3 vụ một năm, song nhiều chủ vườn ở thôn Vĩnh Phúc thường giữ lại để bán chính dịp tết Nguyên đán, bởi nếu cắt lá nhiều lần sẽ khiến cây bị còi cọc, chậm sinh trưởng.

Cây lá dong ưa ẩm, sống dưới tán các cây trồng khác

Người dân Vĩnh Phúc cho biết, trước đây, lá dong để gói bánh chưng thường được đi cắt từ trên rừng về, sau nhận thấy cây có thể trồng được nên người dân đã đưa về trồng và từ đó đến nay đã trở thành cây trồng phổ biến tại thôn và nghề trồng lá dong ở đây được cha ông truyền lại qua nhiều đời. Cây lá dong không cần chăm sóc nhiều, cứ sau mỗi lần cắt lá, chỉ làm sạch cỏ rác ở gốc, cắt các lá bị héo khô rồi bón một ít phân lân và đạm, cây sẽ lại ra lá mới. Cây dong thân thảo, cao trung bình từ 1-1,5m, cây ưa mọc dưới tán cây trồng khác, có độ ẩm cao, đẻ nhánh khỏe. Mỗi năm một cây có thể đẻ ra hàng chục nhánh, mỗi nhánh cho thu hoạch từ 6-7  lá. Cây dong có thể cho thu hoạch quanh năm, lá mọc tầm hai tháng là cắt được. Nhưng người ta thu hoạch lá dong rộ nhất vào dịp Tết Nguyên đán. Lá dong ngoài gói bánh chưng, bánh tét, bánh tẻ còn có thể dùng gói giò, gói xôi, gói thức ăn. Cứ đến khoảng giữa tháng 12 âm lịch, người dân trong thôn bắt đầu thu hoạch lá dong để bán cho các cơ sở làm bánh chưng trên địa bàn xã, huyện và nhập cho các tiểu thương trong tỉnh. Khoảng thời gian này trong thôn lúc nào cũng nhộn nhịp, tấp nập của cả người trồng lá dong và của cả những người thu mua lá.

Có thể sử dụng nhiều loại lá để gói bánh chưng xanh như lá chuối, lá dừa, nhưng khi gói bánh bằng lá dong vẫn được cho là phù hơp nhất, bánh có kích thước vừa phải, vuông bánh và có mùi thơm của lá dong, màu xanh của lá dong quyện vào gạo nếp tạo ra hương vị và màu sắc đặc trưng riêng. Nên nhu cầu về lá dong, nhất là lá dong cho gói bánh chưng ngày tết rất lớn. Bởi vậy, việc trồng cây lá dong luôn có đầu ra ổn định và có thêm nguồn thu nhập nên có thể mở rộng và phát triển vùng trồng trên địa bàn thôn.

Ở thôn Vĩnh Phúc, mặc dù trồng cây dong không phải là cây trồng chính song mang lại hiệu quả kinh tế khá cao so với nhiều loại cây trồng khác. Không chỉ giúp người dân có thêm thu nhập, trồng cây dong tại thôn Vĩnh Phúc còn được xem là một nét văn hoá của người dân nơi đây. Vào vụ Tết, mỗi gia đình trồng lá dong trên địa bàn đều có thu nhập ổn định, hộ thấp nhất thu từ 3 – 5 triệu đồng, còn cao có thể lên tới hàng chục triệu đồng.

Cây lá dong đem lại nguồn thu nhập đáng kể mỗi dịp tết đến xuân về cho nhiều nông dân thôn Vĩnh Phúc.

Bà Nguyễn Thị Viên, thôn Vĩnh Phúc người trồng lá dong nhiều năm cho biết: “Lá dong đã được các hộ trong thôn và gia đình tôi trồng trong nhiều năm qua, cây lá dong là nguồn thu nhập chính cho gia đình để có thêm trang trải trong mỗi dịp tết đến xuân về. Năm nay thời tiết cũng không quá nóng nên lá đẹp, màu sắc xanh đậm hơn. Gia đình năm nay có khoảng 8.000 – 9.000 lá, ước tính thu nhập khoảng 4-6 triệu đồng.

Theo chia sẽ của ông Hà Văn Dần, phó chủ tịch UBND xã Quang Vĩnh: “Xã Quang Vĩnh là xã nằm ngoài đê La Giang nên hàng năm vào mùa mưa thường bị ngập lụt ảnh hưởng lớn đến đời sống của người dân cũng như cây trồng trên địa bàn xã. Tuy nhiên, ở thôn Vĩnh Phúc trồng cây lá dong thường không bị ảnh hưởng mà khi có ngập lụt lại có thêm lượng phù sa bồi đắp nên giúp cây có thêm nguồn dinh dưỡng sinh trưởng, phát triển tốt hơn và lá dong có màu đẹp hơn. Nên việc lựa chọn cây lá dong để trồng là phù hợp với điều kiện tự nhiên của vùng và giúp tăng thêm thu nhập cho các hộ dân trong thôn, nhất là mỗi dịp tết đến xuân về. Xã đang khuyến khích các hộ chỉnh trang lại các vườn hộ để chăm sóc vườn lá dong hiện có của mỗi gia đình và tiếp tục mở rộng diện tích có thể để nâng cao thu nhập ổn định cho các hộ trong thôn”./.

Hà Trần