Làng nghề mật mía Thọ Điền (Vũ Quang) đang bước vào vụ sản xuất rộn ràng nhất trong năm. Dưới tiết trời se lạnh của những ngày cuối năm, khắp cánh đồng mía và các cơ sở nấu mật trong xã rộn ràng tiếng cười nói, âm thanh của máy ép mía và mùi hương ngọt ngào lan tỏa. Đây là khoảng thời gian mà người dân Thọ Điền tất bật nhất, chuẩn bị những mẻ mật thơm ngon để phục vụ thị trường Tết Nguyên đán.

Nghề trồng mía ép mật ở Thọ Điền có tuổi đời hơn 50 năm và đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân nơi đây. Để hiểu rõ hơn về không khí sản xuất mật mía tại địa phương, chúng tôi theo chân cán bộ xã Thọ Điền, huyện Vũ Quang, tỉnh Hà Tĩnh đến thăm cánh đồng mía xanh mướt nơi đây. Trên những thửa ruộng bạt ngàn, người nông dân đang cần mẫn chặt mía, bó thành từng bó lớn để kịp đưa về các lò nấu mật.

Theo thống kê, xã Thọ Điền có hơn 28 ha diện tích trồng mía. Hằng năm, người dân thường bắt đầu trồng mía từ tháng 2 và thu hoạch vào tháng 12. Cây mía nơi đây phải trải qua bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, hứng chịu cái nắng gay gắt của mùa hè và những cơn mưa bão, nhờ vậy mà mía Thọ Điền có vị ngọt sắc và đậm đà hơn.

 Quy trình nấu mật đòi hỏi sự tỉ mỉ và cẩn thận

Ông Nguyễn Văn Nghị, một nông dân ở xóm 1, xã Thọ Điền, đang thoăn thoắt chặt những cây mía tươi cho biết: “Nhà tôi trồng hơn 2 sào mía. Đến cuối năm, gia đình thu hoạch và bán mía cho các cơ sở sản xuất mật. Giá mỗi tấn mía tươi dao động từ 1,2 – 1,5 triệu đồng. Đây là nguồn thu nhập quan trọng giúp chúng tôi trang trải cuộc sống và chuẩn bị cho Tết cổ truyền.”

Cây mía sau khi thu hoạch sẽ được đưa về các lò nấu mật. Nghề nấu mật mía ở Thọ Điền đã trở thành một nghề truyền thống được nhiều hộ gia đình lưu giữ qua nhiều thế hệ. Hiện nay, trên địa bàn xã có hơn 100 hộ dân tham gia sản xuất mật mía, tạo ra hàng nghìn lít mật mỗi năm.

Tại Hợp tác xã Dịch vụ mật mía Thọ Điền, anh Lương Sỹ Đức, người phụ trách chính, đang tất bật kiểm tra số lượng mía nhập về. Anh Đức chia sẻ: “Sau khi nhập mía về, chúng tôi tiến hành rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn. Mía sau đó được đưa vào máy ép để lấy nước. Nước mía sẽ được lọc qua tấm lưới nhằm loại bỏ cặn bã và tạp chất trước khi đưa vào chảo lớn để đun sôi.”.

Quy trình đun nấu mật mía đòi hỏi sự tỉ mỉ và cẩn thận. Theo anh Đức, mỗi mẻ mật phải đun trong suốt bốn tiếng đồng hồ, lửa phải giữ đều và mạnh. Người nấu cần liên tục khuấy đều tay để tránh mật bị khê, đồng thời hớt bọt và tạp chất nổi trên bề mặt để đảm bảo mật sạch, có màu vàng cánh gián đẹp mắt và hương vị thơm ngon. Nếu không chú ý, mật dễ bị cháy và có màu đen, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.

Chị Đoàn Thị Nhàn, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ mật mía Thọ Điền, cho biết: “Năm 2020, sản phẩm mật mía của Hợp tác xã chúng tôi được công nhận là sản phẩm OCOP cấp tỉnh. Nhờ xây dựng được thương hiệu uy tín, mật mía Thọ Điền ngày càng được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh ưa chuộng. Vào thời điểm giáp Tết, trung bình mỗi ngày Hợp tác xã ép khoảng 5 tấn mía tươi, thu được hơn 400 lít mật thành phẩm. Với giá bán từ 60.000 đến 70.000 đồng/lít, sản phẩm luôn cháy hàng”.

 Mật mía một thành phần không thể thiếu đối người Hà Tĩnh để chế biến các món ăn vào dịp tết Nguyên đán

Mật mía Thọ Điền nổi tiếng nhờ độ quánh đặc, màu sắc vàng óng như mật ong và hương thơm đặc trưng. Đặc biệt, do được làm từ những cây mía trồng trên mảnh đất giàu phù sa, mật mía nơi đây có vị ngọt thanh, không quá gắt và rất phù hợp để làm gia vị cho nhiều món ăn ngày Tết như bánh chưng, bánh gai, chè kho hay làm nước chấm cho các món thịt luộc.

Ông Nguyễn Hoàng Minh, Phó Chủ tịch UBND xã Thọ Điền chia sẻ: “Dẫu nghề nấu mật mía có nhiều vất vả, nhưng khi thương hiệu mật mía Thọ Điền ngày càng được khách hàng gần xa biết đến và tin dùng, bà con nơi đây lại có thêm động lực để giữ gìn nghề truyền thống. Chúng tôi đang từng bước hỗ trợ bà con nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến công nghệ sản xuất để đưa mật mía Thọ Điền vươn xa hơn nữa.”

Trong không khí rộn ràng của những ngày cuối năm, hương mật mía ngọt ngào như hòa quyện vào lòng người. Những giọt mật vàng óng ánh không chỉ là thành quả của bao tháng ngày lao động miệt mài, mà còn là niềm tự hào của người dân xã Thọ Điền. Đó là minh chứng cho sự bền bỉ, kiên trì giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của vùng đất miền núi Vũ Quang, Hà Tĩnh.

Hà Trần