Cây mướp đắng (khổ qua) là cây trồng phổ biến, giàu giá trị dinh dưỡng, nhưng cũng dễ bị tấn công bởi sâu bệnh. Dưới đây là một số sâu bệnh hại thường gặp và cách phòng trừ hiệu quả.
- Các loại sâu bệnh thường gặp:
Các đối tượng sâu bệnh hại chính: sâu xám, sâu khoang, sâu xanh, rệp, bọ trĩ, ruồi đục lá, bệnh phấn trắng, ruồi đục quả.
1.1. Biện pháp canh tác, thủ công:
Luân canh với cây cải xanh, khi cây cải xanh ra hoa cày vùi kết hợp ngâm nước khoảng 10 ngày để hạn chế sâu bệnh trong đất.
Sử dụng nấm đối kháng Trichoderma ủ với phân hữu cơ hoai mục.
Vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch cỏ dại, tàn dư cây trồng kết hợp sử dụng các chế phẩm sinh học EMINA, BIOEM, Emuniv,… để ủ. Ngắt bỏ lá bị bệnh hại, nhổ bỏ cây bị bệnh, ngắt ổ trứng, bắt giết sâu non (sâu xám bắt vào buổi tối). Luân canh với cây trồng khác họ. Có thể sử dụng túi bọc quả để bảo vệ các quả, tỉa bớt lá làm thông thoáng giàn
Tạo môi trường thuận lợi cho thiên địch phát triển, dẫn dụ, xua đuổi côn trùng gây hại như: hoa cúc, hướng dương, soi nhái, sen cạn, ba lá, linh lăng, húng, bạc hà, hành, tỏi, xả, gừng,…trồng xen vào các luống rau hoặc đầu luống rau.
Bẫy chua ngọt trừ trưởng thành họ ngài đêm (sâu khoang, sâu xám,…):
Cách làm bẫy: hỗn hợp 4 phần mật (đường) + 4 phần dấm + 1 phần rượu + 1 phần nước + thuốc trừ sâu khuấy kỹ. Chứa vào xô nhựa, can nhựa đậy kín, sau 3 – 4 ngày bốc mùi chua ngọt thì đem ra sử dụng. Vật liệu đựng bẫy: làm bằng hộp nhựa, chai nhựa (đường kính, chiều cao, thể tích phù hợp thực tế) trên thành hộp đục các lỗ tròn có đường kính 2 – 3cm.
Sử dụng: 0,1 – 0,15 lít/hộp, 3 – 5 bẫy/sào hoặc có thể sử dụng bùi nhùi bằng rơm nhúng bả sau đó cắm trên ruộng.
Bẫy protein trừ ruồi đục quả:
Bẫy có dạng hình cầu, che mưa, che nắng tránh tia tử ngoại giúp mồi chậm phân giải; bẫy có màu vàng hấp dẫn ruồi; nắp vặn dưới đáy dễ sử dụng, có lỗ thoát nước giúp cho bông tẩm thuốc không bị ướt (có thể sử dụng phế liệu có cấu tạo, tác dụng tương tự).
Sử dụng bẫy khi bắt đầu xuất hiện quả non, treo bẫy cách mặt đất từ 0,5 – 1m bằng cọc tre (gỗ) hoặc treo trên giàn, nếu cây có cắm giàn sẵn. Mật độ treo 55 bẫy/ ha (2 bẫy/sào). Thời gian thay bông mới có tẩm thuốc là 15 ngày/lần.
Sử dụng bẫy dính màu vàng, màu xanh để thu hút trưởng thành có cánh như ruồi đục lá, rệp, bọ trĩ.
Cách làm và sử dụng bẫy: dùng một mặt phẳng màu vàng hoặc màu xanh có kích thước 50x30cm, quét chất bám dính (dầu dính côn trùng hoặc nhựa thông,…) lên hai mặt. Treo trực tiếp bẫy vào giàn, treo ở rìa tán cây với khoảng cách 10 mét 1 bẫy. Thời gian thay bẫy hoặc quét thêm chất bám dính tuỳ thuộc vào điều kiện thời tiết, mật độ sâu đã dính vào bẫy, trung bình 3 – 5 ngày quét thêm chất bám dính, 20 ngày thay bẫy mới.
Khuyến khích sử dụng các chế phẩm tự nhiên từ gừng, tỏi, ớt
1.2. Biện pháp sử dụng thuốc BVTV:
Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng, phát hiện sớm bệnh, điều tra phát dục sâu hại, dự tính thời gian trưởng thành, sâu non rộ; dự báo mức độ bệnh hại để hướng dẫn phòng trừ đúng thời điểm; sử dụng thuốc BVTV sinh học, thảo mộc có thời gian cách ly ngắn khi mật độ sâu, tỷ lệ bệnh cao, không thể khống chế bằng biện pháp thủ công. Cụ thể như sau:
Lựa chọn, xử lý bằng các loại thuốc sinh học, thảo mộc, thuốc có thời gian cách ly ngắn.
1.3. Một số sâu bệnh hại chính và cách phòng trừ:
a/ Sâu hại.
– Sâu ăn lá: Trưởng thành của sâu ăn lá là loài bướm nhỏ, màu nâu, khi đậu có hình tam giác màu trắng ở giữa cánh, hoạt động vào ban đêm và đẻ trứng rời rạc trên các đọt non. Trứng rất nhỏ, màu trắng, nở trong vòng 4-5 ngày. Sâu nhỏ, dài độ 8-10mm, màu xanh lục có sọc trắng đặc sắc ở giữa lưng, thường nhả tơ cuốn lá non lại và ở bên trong ăn lá hoặc cạp vỏ quả non. Sâu đủ lớn, độ 2 tuần làm nhộng trong lá khô.
– Cách phòng trừ: Phun thuốc trên đọt non và quả non khi có sâu xuất hiện rộ, các thuốc có chứa hoạt chất Bacillus thuringiensis (Delfin WG, An huy WP, Biocin 16 WP, 8000 SC, Comazol WP), Matrine (Sokupi 0.36AS, Agri-one 1SL, Aphophis 5EC, 10EC), Rotenone (Newfatoc 50WP, 50SL, 75WP, 75SL,…)
b/ Côn trùng gây hại.
– Bọ trĩ: Thành trùng và ấu trùng rất nhỏ có màu trắng hơi vàng, sống tập trung trong đọt non hay mặt dưới lá non, chích hút nhựa cây làm cho đọt non bị xoăn lại. Bù lạch phát triển mạnh vào thời kỳ khô hạn, thiệt hại do bọ trĩ, bọ dưa có liên quan đến bệnh siêu trùng. Nên kiểm tra ruộng dưa thật kỹ để phát hiện sớm ấu trùng bù lạch.
– Cách phòng trừ: Bọ trĩ có tính kháng thuốc rất cao, nên định kỳ 7-10 ngày/lần phun dầu khoáng DC-Tron plus (Caltex) sẽ giảm đáng kể sự tấn công của Bọ trĩ; khi thấy mật số vài ba con trên một đọt non cần phun một trong các loại như Confidor 100SL, Admire 50EC, Danitol 10EC, Vertimec… 0.5-1%o, cần thay đổi thuốc thường xuyên
– Ruồi đục quả: Ruồi có hình dạng và kích thước rất giống ruồi đục quả, nhưng chỉ gây hại trên các cây họ Bầu Bí. Ấu trùng là dòi có màu trắng ngà, đục thành đường hầm ngoằn ngèo bên trong quả làm quả thối vàng, rụng sớm.
– Cách phòng trừ: Thu gom xử lý quả vàng, quả rụng xuống đất; cày phơi đất sau vụ hoặc cho nước ngập ruộng vài ngày để diệt nhộng. Phun phòng ruồi bằng các thuốc Sherpa, Karate, Cyper-alpha, Cyperan. Nếu ruồi ở mật độ cao có thể dùng dấm pha với một ít đường và trộn với thuốc trừ sâu, làm bẫy đặt rải rác 6 -10m một bẫy; sử dụng bẫy dính treo ngoài giàn 4 – 5m treo 1 bẫy. Cũng có thể dùng giấy báo, bao nilon … để bao quả sau khi quả đậu 2 ngày.
– Rệp dưa, rầy nhớt: Còn được gọi là rầy mật, cả ấu trùng lẫn thành trùng đều rất nhỏ, dài độ 1-2mm, có màu vàng, sống thành đám đông ở mặt dưới lá non từ khi cây có 2 lá mầm đến khi thu hoạch, chích hút nhựa làm cho ngọn dây dưa chùn đọt và lá bị vàng. Rầy truyền các loại bệnh siêu vi khuẩn như khảm vàng.
– Cách phòng trừ: Bảo vệ và phát triển các loài thiên địch như bọ rùa, dòi, kiến, nhện nấm …; chỉ phun thuốc khi mật độ rầy, rệp quá cao ảnh hưởng đến năng suất. Phun các loại thuốc có chứa các hoạt chất như Matrine (Sokupi 0.36 SL, Marigold 0.36 SL, Agri-one 1SL, Aphophis 5EC, 10EC, Wotac 5EC, 10EC, 16EC,…), hoạt chất Bacillus thuringiensis (TP – Thần tốc, Comazol WP, Polyphenol chiết xuất từ Bồ kết, Hy thiêm, Đơn buốt, Cúc liên chi dại (Anisaf SH-01 2SL),…
– Bọ xít: Bọ xít trưởng thành màu nâu sẫm, hình gần như lục giác, dài 17-18 mm, Mặt lưng phần bụng màu đỏ cam, mỗi mép rìa mặt lưng có 7 chấm đen xen với 7 chấm vàng da cam. Vòi miệng dài như cái vòi hút. Trứng hình trụ, đẻ thành ổ trên thân, đôi khi trên lá và quả, mỗi ổ khoảng 10-25 trứng xếp thành hàng dài, màu xanh xám đến nâu nhạt, khi sắp nở chuyển sang màu nâu đậm. Trứng nở đồng loạt. Bọ xít non hình dạng giống trưởng thành, không cánh, màu nâu đỏ.
– Triệu chứng gây hại: Bọ xít chủ yếu phá hại các cây rau họ bầu bí mướp, mướp đắng, nhiều nhất là trên cây mướp và bí đao. Đây là loài côn trùng đa kí chủ. Bọ xít trưởng thành và bọ xít non chích hút nhựa trên cuống lá, cuống nụ, quả non, thân non của cây làm lá bị vàng, rụng sớm hoặc nhỏ, méo mó. Trên quả, khi bị bọ xít gây hại thường có những dấu chích, chảy nhựa vàng, bị eo thắt, cong queo, chẻ ra bên trong thịt có màu nâu ngay dưới vết chích, phần thịt quả xung quanh vết chích bị sượng và cứng, quả bị chích có quầng đen ngoài vỏ. Mật độ cao làm giảm năng suất và chất lượng quả.
– Cách phòng trừ:
+ Biện pháp canh tác: Vệ sinh đồng ruộng, làm sạch cỏ dại là kí chủ và nơi đẻ trứng của bọ xít. Gieo trồng với mật độ hợp lí.
+ Biện pháp thủ công: Thăm đồng thường xuyên, khi phát hiện thấy bọ xít thì có thể dùng tay giết bọ xít bám trên cây. Ngắt các ổ trứng bọ xít tiêu diệt.
+ Biện pháp sinh học: Trưởng thành bọ xít mướp rất thích bả chua ngọt nên có thể làm bả chua ngọt để nhử và tiêu diệt trưởng thành.
+ Biện pháp hoá học: Dùng thuốc trừ sâu phun trực tiếp vào nơi bọ xít non tập trung. Có thể sử dụng các loại thuốc như: Abatin 5.4EC, Abatox, Aterkil 45SC,….,nhóm thuốc trừ sâu vi sinh BT (Delfin WG (32 BIU), Vi-BT 32000WP) hoặc chế phẩm nấm xanh. Đối với bọ xít gây hại mướp, bầu bí nên phun vào lúc chiều mát sẽ đạt hiệu quả cao.
c/ Bệnh hại
* Bệnh thán thư:
– Triệu chứng: bệnh xuất hiện và gây hại trên tất cả các bộ phận của cây mướp đắng
+ Trên lá già: bệnh ban đầu là các điểm tròn màu vàng nhạt, sau đó chuyển nâu với các đường đồng tâm
+ Trên thân cây: vết bệnh xuất hiện lõm màu vàng sau chuyển thành màu đen, phía trên các vết này xuất hiện lớp phấn dày màu hồng. Khi thời tiết khô các vết này bị nứt ở giữa, nếu trời mưa ẩm chúng sẽ tạo thành vết thối.
+ Trên quả mướp đắng vết bệnh là những đốm tròn màu nâu đen, có vòng, xung quanh có quầng vàng nâu, giữa vết bệnh nứt ra tạo thành lớp phấn màu hồng. Bệnh thán thư tồn tại trên tàn dư cây bệnh, hạt giống rồi lưu truyền sang vụ sau.
– Biện pháp phòng trừ:
Phun Manzate 200, Mancozeb 80WP, Antracol 70W, Curzate M8, Copper-B, Topsin-M, Benlat-C 50WP…
* Bệnh đốm phấn, sương mai
– Triệu chứng: Lúc đầu, ở mặt trên lá vết bệnh nhỏ màu xanh nhạt, sau đó chuyển sang màu vàng nâu và giới hạn trong các gân phụ của lá, nên đốm bệnh có hình góc cạnh. Bên dưới ngay vết bệnh có lớp tơ nấm lúc đầu màu trắng sau chuyển sang màu vàng tím. Nhiều vết bệnh liên kết lại làm lá vàng, cây phát triển chậm, trái nhỏ kém chất lượng. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ cao.
– Biện pháp phòng trừ: Phun Curzat M-8, Mancozeb 80 WP, Copper-zinc, Zin 80WP, Benlate-C 50 WP hoặc Ridomil 25WP 1-2 % kết hợp tỉa bỏ lá già.
* Bệnh đốm vàng:
– Triệu chứng: lúc đầu, ở mặt trên lá vết bệnh nhỏ màu xanh nhạt, sau đó chuyển sang màu vàng nâu và giới hạn trong các gân phụ của lá, nên đốm bệnh có hình góc cạnh. Bên dưới ngay vết bệnh có lớp tơ nấm lúc đầu màu trắng sau chuyển sang màu vàng tím. Nhiều vết bệnh liên kết lại làm lá vàng, cây phát triển chậm, trái nhỏ kém chất lượng. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ cao.
– Biện pháp phòng trừ: phun Mancozeb (Dipomate 80 WP), Bordeaux + Zineb (Copper-zinc 85WP), Mancozeb+Metalaxyl ( Ridomil Gold 68 WP),… kết hợp tỉa bỏ lá già.
* Chú ý:
Khi dùng thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo nguyên tắc “4 đúng”: đúng thuốc – đúng liều lượng – đúng lúc – đúng cách, sử dụng đúng theo hướng dẫn trên bao bì và thời gian cách ly.
Phan Đức Hải
