Nghề nuôi hươu hiện nay, ngày một phát triển, với mong muốn, cung cấp nhiều kiến thức phục vụ người chăn nuôi hươu, qua nhiều năm nghiên cứu và theo dõi các bệnh thường gặp trên con hươu, chúng tôi đã tiến xây dựng quy trình phòng trị một số bệnh thường gặp ở hươu trong quá trình nuôi dưỡng:

1. Bệnh viêm phổi.

Đây là một bệnh thường hay gặp nhất ở hươu con, thường tập trung vào những lúc thời tiết thay đổi từ nóng sang lạnh. Lúc bấy giờ thì vi trùng đường hô hấp phát triển nhất.

1. a) Nguyên nhân: Hươu con còn nằm trong bụng mẹ thì mọi thứ đều phụ thuộc vào cơ thể mẹ, khi ra ngoài hươu con phải tiếp xúc với điều kiện bên ngoài có nhiều thay đổi bất lợi: nhiệt độ bên ngoài không ổn định do mưa, gió lạnh, nóng nắng, độ ẩm chuồng trại bẩn . . . và con tự tìm kiếm để lấy thức ăn.
2. b) Triệu chứng:

– Thở gấp hai mũi phập phồng, có khi phải thở cả bụng, mũi khô.

– Bỏ bú ủ rũ, nằm một chỗ, lông dựng.

– Nhiệt độ cơ thể: sốt cao từ 40- 41⁰C

– Phân loãng (ỉa chảy): thường phải có kinh nghiệm để phân biệt với bệnh ỉa chảy, trong bệnh ỉa chảy phân có mùi thối khẳm. Trong bệnh viêm phổi, ỉa chảy là bệnh thứ phát nên phân sống, không thối khẳm, để khám chắc chắn, nên rửa sạch tay bằng xà phòng, cho một ngón vào hậu môn rồi ngửi để xác định bệnh. Không thối khẳm là viêm phổi, thối khẳm là ỉa chảy.

1. c) Điều trị:

Tiêm Steptomyvcin 1 -2 g/ngày.

Tiêm Kanamycin 1 g/ngày

Tiêm trợ sức B1 0,25 1 -2 ống / ngày.

Vắt sữa cho uống ngày 5-6 lần mỗi lần 20-30 ml. Trước khi cho uống cần phải làm nóng sữa.

Bài thuốc nam dùng cho hươu con 1-30 ngày tuổi: Lá mơ, lá diếp cá, cây cỏ mực giã nhỏ vắt lấy 30 – 50 ml, trộn thêm đường glucoza + sâm gói + men tiêu hoá, có thể dùng thêm sữa tươi Vinamilk (loại nguyên kem) Ngoài ra có thể cho uống 8 – 10 lần/ngày (cả ngày và đêm) trộn với thuốc nam trên khoảng 10 – 20ml.

Sau mỗi lần cho hươu con ăn thì đồng thời phải vệ sinh cho nó bằng cách vuốt nhẹ vào hậu môn và bộ phận sinh dục để hươu con phóng uế ra ngoài sau đó lau, rửa sạch cho hươu)

2. Nghẽn dạ múi khế .

a). Nguyên nhân:

– Hươu con dưới 3 tháng tuổi. Nếu chúng ta cho ăn thức ăn thô xanh quá sớm thường dẫn đến nghẹn dạ múi khế do trúng chưa có khá năng tiêu hoá tốt loại thức ăn này.

1. b) Triệu chứng:

– Hươu con bỏ ăn, có cảm giác căng tức bụng. Khó chịu.

1. c) Điều trị:

– Ngừng cho ăn thức ăn xanh, trợ sức xoa bóp bụng.

d). Phòng bệnh:

– Trong thời gian 10 ngày sau khi đẻ, tuyệt đối không cho ăn thức ăn xanh, thô. Nếu đến tuổi tập ăn cho hươu thì cho với lượng rất ít, rồi tăng dần theo tuổi hươu.

3. Bệnh ký sinh trùng đường máu.

* Nguyên nhân gây bệnh:

Bệnh do nhiều loài nguyên sinh động vật có kích thước nhỏ bé sống ký sinh trong máu của nhiều loại gia súc (trâu, bò, Hươu, ngựa, dê, heo… ), chúng phá huỷ hồng cầu gây chứng thiếu máu, niêm mạc nhợt nhạt, vàng da, hoặc ký sinh trong các hạch lympho làm hạch sưng to, đôi khi gia súc bệnh tiểu… ra huyết sắc tố làm nước tiểu có màu đỏ, gia súc bệnh suy nhược, gia súc chửa có thể bị sảy thai.

Bệnh được lây truyền gián tiếp qua các vectơ truyền bệnh và ký chủ trung gian là các loài ve, ruồi, mòng. các loài côn trùng này hút máu gia súc bệnh lan truyền sang gia súc khoẻ. Ở nước ta, bệnh được phát hiện xảy ra nhiều vào tháng 4 – 9 là lúc thời tiết thuận lợi cho nhiều loài côn trùng hút máu phát triển. Các loại ký sinh trùng máu tiêu biểu là :

– Tiên mao trùng (Trypanosoma): sống ký sinh trong mạch máu, lây truyền do loài ruồi, mòng hút máu

– Lê dạng trùng (Babesia), thê lê trùng (Theileria), biên trùng (Anaplasma): sống ký sinh trong tế bào hồng cầu, lây truyền do các loài ve hút máu. Những năm gần đây bệnh có tỉ lệ tăng cao do nhiều giống ngoại nhập có khả năng đề kháng kém với ký sinh trùng gây bệnh và gia súc bệnh thường nhiễm cùng lúc 3 – 4 loại ký sinh trùng.

* Triệu chứng bệnh :

Gia súc sốt cao, kéo dài, thường không theo quy luật nào. Khi sốt cao gia súc thường có biểu hiện thần kinh như mất thăng bằng, quay cuồng, run rẩy từng cơn, sùi bọt mép. Nếu nặng hơn mắt đỏ ngầu, húc đầu vào tường, phá chuồng, lồng lộn.

Gia súc thiếu máu, niêm mạc mắt, mũi miệng nhợt nhạt, hoàng đản. Một số con viêm kết mạc và giác mạc mắt, chảy nước mắt, nước mũi, mắt có nhiều ghèn.

Nếu nhiễm lê dạng trùng hoặc thê lê trùng nước tiểu có màu hồng rồi chuyển dần sang màu nâu đỏ do chứa nhiều huyết sắc tố. Khi có nhiễm thê lê trùng các nốt bạch huyết sưng to nhất là những nốt gần nơi nhiễm ve.

Gia súc cho sữa giảm sản lượng sữa hoặc ngừng tiết sữa. Gia súc bệnh thường đi tiêu chảy kéo dài, vật gầy ốm, suy nhược, mất dần sức đề kháng, thường chết do kiệt sức.

* Điều trị :

Sử dụng TRYPAMIDIUM – thuốc đặc trị ký sinh trùng đường máu gia súc. Thuốc có 2 dạng: thuốc bột pha tiêm hoặc dung dịch tiêm.

+ Khi chẩn đoán xác định loài ký sinh trùng gây bệnh, sử dụng thuốc theo liều:

– Lê dạng trùng, biên trùng: 1ml/15kg thể trọng

– Tiên mao trùng: 1ml/10kg thể trọng

– Thê lê trùng: 1ml/ 7kg thể trọng

+ Trường hợp không xác định rõ hươu nhiễm loại ký sinh trùng đường máu nào, dùng liều 1ml/10 kg thể trọng để đảm bảo hiệu quả trên tất cả các loại ký sinh trùng đường máu.

* Phòng bệnh :

Hiện nay thị trường VIỆT NAM chưa lưu hành vắc xin phòng bệnh ký sinh trùng đường máu ở gia súc, do đó biện pháp phòng bệnh chủ yếu là:

– Định kỳ tiêm TRYPAMIDIUM vào tháng 4 và tháng 9 mỗi năm để phòng bệnh.

– Tiêu diệt ruồi, mòng, ve hút máu và truyền bệnh: Phát quang bờ bụi và bãi chăn để côn trùng không thể cư trú và phát triển được. Phun thuốc diệt côn trùng ở quanh chuồng trại theo định kỳ 1 tháng/ lần.

– Chăm sóc, nuôi dưỡng và sử dụng hợp lý để tăng sức đề kháng cho vật nuôi.

4. Bệnh tụ huyết trùng:

– Triệu chứng: Hươu sốt cao 40-42^oC, mắt đỏ ngầu , nước mắt, nước mũi chảy ra, thở gấp, mũi khô và chướng bụng.

– Điều trị: Trong trường hợp bụng chướng to cần dùng kim thông hơi từ dạ cỏ ra ngoài, sau đó dùng các loại thuốc sau để điều trị:

+ Dựng thuốc: Peniciline + Streptomicine + trợ sức: B.complex, B1, ADE, (nênmời Bác sỹ thú y điều trị) + Bằng thuốc nam : Thuốc nam để Hươu nhanh phục hồi sức khoẻ:

– Dùng lá mơ, diếp cá, cỏ mực gió nhỏ vắt lấy nước khoảng 0,5 lít, 50 – 70g đường glucoza, 2 -4 gói sâm dạng hoà tan, 3 – 5 gói men tiêu hóa, 15-20 gam Sunfatmage (MgSO₄) trộn đều đổ vào chai cho hươu uống.Tác dụng làm cho cơ thể mau phục hồi trong thời gian hươu bị bệnh lười ăn hơn những ngày thường. (Bài thuốc tây + nam kết hợp sử dụng trong 3-4 ngày mỗi ngày 2-3 lần)
Tác dụng làm giảm nhiệt cho cơ thể đồng thời bổ sung thêm năng lượng, sau đó dùng kháng sinh để điều trị.

5.Bệnh sán lá gan:

Khi phong trào chăn nuôi hươu phát triển dẫn đến tình trạng thiếu thức ăn cho hươu, nên nông dân đã thường tận dụng thu hái các loại cỏ, nhất là cây cỏ nước, nguồn thức ăn này thường là nguyên nhân dẫn đến hươu bị nhiễm bệnh giun sán.

– Triệu chứng: Hươu vẫn ăn uống bình thường bụng phình to, lông xơ xác, gầy mòn và chết.

– Điều trị: Thường dùng loại tẩy giun sán: Fasciolid, Dextin B (theo hướng dẫn của bác sỹ thú y).

6. Bệnh chư­ớng bụng đầy hơi

* Nguyên nhân:

– Do h­ươu ăn  phải thức ăn kém phẩm chất, như­ lá cỏ bị thối, mốc, hoặc lá cỏ tư­ơi còn ư­ớt n­ước hoặc đẫm sư­ơng.

– Do h­ươu ăn nhanh quá hay no quá, nhất là ăn no xong lại vận động ngay.

– Do thay đổi thức ăn đột ngột, từ thức ăn tư­ơi chuyển sang thức ăn khô, hoặc cho ăn no đói thất th­ường.

– Thời tiết thay đổi đột ngột, nhất là những khi trời có giông bão cũng là nguyên nhân làm cho bệnh dễ phát

* Triệu chứng:Hươu bỏ ăn, không nhai lại, đi lại chậm chạp, lờ đờ. Nếu nặng thì đi loạng choạng, mắt đỏ ngầu. Nguyên nhân: do thức ăn trong dạ cỏ lên men nhanh, sinh ra nhiều hơi, làm bụng phình ch­ướng lên về phía bên trái (phồng cao hơn cả mõm x­ương hông). Nếu lấy ngón tay gõ vào vùng bụng này ta sẽ nghe như­ tiếng trống. Trực tràng đầy phân. Dạ cỏ mất phản xạ co bóp, ngày càng chư­ớng to ép lên cơ hoành, gây rối loạn tuần hoàn. Con vật thở rất khó khăn: 2 lỗ mũi nở to, mạch nhanh, cổ cứng đờ. Bệnh nặng hơn nữa thì hươu sùi bọt mép, ra mồ hôi đầm đìa, mạch yếu dần, rồi chết vì ngạt thở.

*Điều trị: Phải rất nhanh giúp cho hươu tống hơi ở dạ cỏ ra ngoài. Các cách như sau:

– Làm cho vật ợ hơi: Lấy rơm hoặc bì gai chấm r­ượu gừng hay dầu hoả chà xát lâu và mạnh vào hông bên trái. Dùng que quấn giẻ ngoáy mồm kích thích hư­ơu ợ hơi ra ngoài.

– Cho uống 30 gam Na₂SO₄ hay n­ước sắc các lá nh­ư bạc hà, tía tô, lá khế dạ nát vắt lấy n­ước cho h­ươu uống. Cũng có thể dùng hạt cây thì là sắc cho hươu uống hoặc cho uống n­ước d­ưa chua…

– Lấy 5 gam bồ kết nư­ớng vàng, tán nhỏ và thổi vào hậu môn và lỗ mũi làm cho hươu đại tiện và hắt hơi dễ dàng.Nếu h­ươu bị quá nặng, loạng choạng và ngã, sùi bọt mép thì phải dùng dùi “Troca” để chọc thủng dạ cỏ. Chỗ chọc dùi là điểm giữa của một hình tam giác ở hông bên trái mà một cạnh là xư­ơng sườn cuối cùng, một cạnh là xư­ơng sống vùng thận.Trư­ờng hợp không có dùi “Troca” thì dùng kim thông dạ cỏ hay dao díp cũng được.Trong giai đoạn chữa bệnh cần cho hư­ơu ăn những thức ăn dễ tiêu.

* Phòng bệnh: Không cho hư­ơu ăn những thức ăn kém phẩm chất, không cho ăn quá no và sau khi ăn cần tránh cho vận động quá mức. Không cho ăn lá, cỏ ư­ớt nhiều. Thành phần và khối lượng thức ăn cần thay đổi dần dần tránh đột ngột.

*(Theo kinh nghiệm của trại nuôi hươu Trịnh Thiện: Ra hiệu thuốc tây mua thuốc MOFIRUM cho uống 5 viên lần ngày 3 lần. Kết hợp cho hươu nhịn ăn 1-1,5 ngày) khi thấy hang hươu óp, bụng không căng, gõ không bung bung là bệnh đã ổn)

7. Bệnh nghẹn dạ lá sách

* Nguyên nhân:

Có thể do hư­ơu ăn phải thức ăn khó tiêu, thức ăn kém phẩm chất hay do thay đổi thức ăn đột ngột.

*Triệu chứng:

Không biểu hiện rõ rệt. Thư­ờng thấy rối loạn tiêu hoá, dạ cỏ hơi căng, ít nhai lại đi táo, hay đi lỏng, bệnh kéo dài , hư­ơu gầy dần rồi kiệt sức mà chết.

Khi mổ ra thấy lá sách nghẹn cứng bằng quả cam.

* Chữa bệnh:

Nếu thấy bụng chư­ớng hơi và đi táo thì tẩy nhẹ 30g Na₂SO₄ và 10 g Nabica. Nướng bồ kết cho vàng rồi tán nhỏ thổi vào mũi và hậu môn gây cho vật ợ hơi và trung tiện đ­ược dễ dàng.

Nếu thấy bụng chư­ớng hơi và đi tả thì cho uống 30 g Na₂SO₄ và tiêm HCl  0,2 -0,3% lúc đầu 5 g mỗi lần sáng và chiều, sau vài ngày tăng lên 15 g.

Trong khẩu phần ăn hàng ngày tăng lư­ợng muối ăn lên 30 – 40 g.Cho vật nhịn ăn 1 – 2 ngày. Khi thấy con vật bắt đầu nhai lại thì cho ăn ít một và nhiều lần trong ngày.

* Phòng bệnh

Chủ yếu là vệ sinh thức ăn: tránh quá khô và dính nhiều bùn đất, chỗ bị ghẻ thấy có nhiều mụn nhỏ lấm tấm màu đỏ. Ghẻ th­ường bắt đầu từ đầu cổ, đến mình và chân, thấy rõ nhất ở những chỗ lông ngắn và th­a như­ bụng, háng, nách.Do hư­ơu cọ, gãi nhiều nên lông rụng từng đám, mụn vỡ, đóng vảy làm da dày lên. Con vật ngứa ngáy, biếng ăn, ngủ ít, gầy yếu dần và có thể chết.

* Chữa bệnh

Khi chữa bệnh phải áp dụng nguyên tắc: Liên tục, kiên trì và cách li triệt để. Cắt hết lông ở những vùng bị ghẻ, rồi tắm cho h­ươu bằng n­ước sắc lá xoan hoặc lá đào, lá khế hay nư­ớc Crêzyl 15%  4 ngày một lần. Dùng bàn chải kỳ cọ cho bật vảy ở trên da sau đó lau khô rồi bôi một trong những loại thuốc sau đây:

– Tắm chải sạch sẽ ,cọ sạch các vảy ghẻ, để ráo nước, bôi mỡ ghẻ vào chỗ da ghẻ, cách một ngày bôi một lần.

– Tiêm Vimectin: 1ml/ 15kg thể trọng đễ diệt cái ghẻ

– Cho uống thêm BiotinH AD hoặc tiêm Poly AD để tổn thương da mau hồi phục.

Loại 1: Diêm sinh tán nhỏ 30g trỗn với vôi tôi 200g và n­ớc 1700 ml. Đun sôi quấy đều cho tới khi cạn còn 1000 ml. Để nguội cho vào chai nút kín dùng dần.

Loại 2:  Diêm sinh 1 phần

Dầu luyn 10 phần, Diêm sinh tán nhỏ trỗn lẫn với dầu luyn đun sôi nửa giờ, quấy đều (bài này áp dụng thấy có hiệu quả).

Khi bôi thuốc cần chú ý:

Xát thật mạnh vào da cho thuốc ngấm thật sâu. Nếu vật bị ghẻ nặng chỉ đ­ược bôi nửa thân và ngày hôm sau mới bôi nốt nửa thân còn lại. Không cho hươu dầm nư­ớc để tránh bị nhiễm độc. Cần rõ mõm  hươu sau trong vòng 1 đến 1 giờ rưỡi. Ngoài ra có thể dùng các loại thuốc trị ghẻ bằng phư­ơng pháp tiêm của ngành thú y sản xuất.

* Phòng bệnh:

Chú ý bồi d­ưỡng, chăm sóc những con gầy yếu. Chuồng trại thư­ờng xuyên quét dọn sạch sẽ, khô ráo, thoáng mát. Những ngày nắng nên cho h­ươu vận động ngoài trời trong 2 – 3 giờ.

Khi trong đàn đã có con mắc bệnh cần phải cách ly triệt để nó ra khỏi các con hươu khác. Lông rụng, rơm rác và thức ăn thừa không được làm vư­ơng vãi sang các ngăn ô khác. Những dụng cụ dùng cho hư­ơu bị ghẻ và ch­uồng trại phải đư­ợc tiêu độc th­ường xuyên bằng Crêzyl 5% hay nư­ớc vôi. Vệ sinh bãi chăn và chuồng nuôi. Định kỳ phun thuốc diệt côn trùng và tiêu độc chuổng trại định kỳ hàng tháng.

– Kiểm tra thường xuyên đàn gia súc để phát hiện cách ly và điều trị kịp thời.

Phạm Sơn