Bệnh lùn sọc đen là bệnh nguy hiểm, tác nhân gây bệnh lùn sọc đen hại lúa là vi-rút lùn sọc đen phương Nam. Môi giới truyền bệnh là rầy lưng trắng bao gồm cả rầy non và rầy trưởng thành đều truyền bệnh. Rầy sau khi nhiễm vi-rút có thể truyền bệnh đến khi chết. Bệnh lan truyền từ cây lúa bị bệnh sang cây khoẻ, từ vùng bị bệnh sang vùng chưa có bệnh nhờ sự di chuyển, phát tán của rầy lưng trắng. Bệnh có thể tồn tại trên lúa chét của cây bệnh trước đó, trên ngô, trên cỏ dại như cỏ lồng vực, cỏ chác, đuôi phụng và là nguồn chứa vi-rút để rầy truyền sang hại lúa. Triệu chứng bệnh lùn sọc đen là ở giai đoạn cây non lúa bị bệnh cứng và thấp lùn, lá ngắn, xanh đậm; rễ cứng và ngắn; lá lúa có thể xoắn ở đầu lá hoặc toàn bộ lá, một số lá bị rách hình chữ V, gân chính trên bẹ lá cũng bị sưng phồng. Từ giai đoạn làm đòng và khi lúa có lóng cây bị bệnh thường nảy chồi trên đốt thân và mọc nhiều rễ bất định, rễ mọc ngược. Trên bẹ và lóng thân xuất hiện nhiều u sáp, mới đầu màu trắng sau chuyển sang sọc đen. Cây lúa bị bệnh nặng không trỗ bông được hoặc trỗ bông không thoát và hạt thường bị đen.
Trên địa bàn Hà Tĩnh, năm 2009, bệnh lùn sọc đen đã xuất hiện và gây hại trên một số diện tích ngô đông ở Đức Thọ, Hương Sơn, Vũ Quang với tổng diện tích 280 ha. Vụ hè thu 2010, bệnh phát sinh và gây hại ở 9/12 huyện, thị xã, thành phố, với tổng diện tích lúa bị nhiễm bệnh 2.489 ha, trong đó có gần 1.500 ha phải tiêu hủy hoàn toàn, làm ảnh hưởng lớn đến sản lượng lương thực của cả tỉnh. Mặc dù từ đó đến nay, bệnh lùn sọc đen chưa thấy xuất hiện trở hại trên địa bàn Hà Tĩnh nhưng vụ Hè thu, Mùa năm 2017, vụ Đồng xuân 2018, bệnh đã tái bùng phát và gây hại nặng ở một số tỉnh phía bắc như Lào Cai, lai Châu, Bắc Cạn, Hòa Bình, Hải Dương, Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, Nghệ An,… đồng thời đã phát hiện nhiều mẫu rầy lung trắng mang Virus gây bệnh. Do vậy, bệnh lùn sọc đen có nguy cơ bùng phát thành dịch, gây hại nghiêm trọng trên lúa vụ Hè Thu tại Hà Tĩnh là rất cao nếu không có biện pháp phòng trừ kịp thời. Hiện nay, bệnh lùn sọc đen chưa có thuốc đặc trị, muốn hạn chế tác hại của bệnh phải thực hiện tốt việc phòng bệnh. Vì vậy, chính quyền các xã/phường/thị trấn ở Hà Tĩnh cần khuyến cáo và hướng dẫn bà con nông dân chủ động phòng tránh trong khả năng tự có của mình trước khi cần đến sự hỗ trợ từ chính quyền cấp trên và ngành chuyên môn.
Nhằm giúp bà con nông dân chủ động phòng trừ bệnh ngay từ đầu vụ, chúng tôi cung cấp cho bà con nông dân quy trình phòng trừ bệnh lùn sọc đen hại lúa như sau:
- Biện pháp phòng bệnh
– Vệ sinh đồng ruộng: Vào đầu vụ trước khi gieo trỉa cần tiến hành vệ sinh đồng ruộng, bón vôi, cày vùi gốc rạ để diệt lúa chét, lúa tái sinh, dọn sạch cỏ bờ ruộng mương dẫn nước nhằm hạn chế nơi trú ẩn và cắt đứt nguồn thức ăn của rầy.
– Bố trí thời vụ: Căn cứ vào khung thời vụ chung của địa phương chỉ đạo gieo cấy tập trung, đồng loạt nhưng đảm bảo thời gian cách ly với vụ Xuân ít nhất 20 ngày.
– Bảo vệ mạ: Không gieo mạ ven đường giao thông, nơi có nguồn sang mạnh mẽ thu hút rầy lung trắng đến truyền bệnh; che phủ lưới mắt dày để chống rầy lung trắng xâm nhập lây truyền bệnh hoặc xẻ lý hạt giống bằng thuốc Cruiser ; phun tiễn chân mạ trước khi cấy 2 – 3 ngày ở những vùng đã từng bị bệnh và vùng có nguy cơ bị bệnh cao bằng các thuốc đặc hiệu; khi phát hiện bệnh lùn sọc đen trên ruộng mạ thì tiến hành tiêu hủy toàn bộ, gieo mạ khác thay thế.
– Các biện pháp canh tác:
+ Hạn chế gieo cấy các giống nhiễm nặng rầy lưng trắng, đặc biệt ở những vùng đã từng bị bệnh và vùng có nguy cơ bị bệnh cao.
+ Áp dụng biện pháp kỹ thuật “Hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI), 3 giảm 3 tăng” nhằm giúp cây lúa khỏe; không phun kích thích sinh trưởng khi lúa đã bị bệnh.
– Chăm sóc: Tập trung chăm sóc theo đúng quy trình thâm canh để cây lúa sinh trưởng phát triển khỏe, đặc biệt là giai đoạn từ khi gieo đến kết thúc đẻ nhánh nhằm tăng cường sức đề kháng cho lúa. Không bón quá thừa phân đạm.
– Phòng ngừa rầy lưng trắng môi giới truyền bệnh: Thực hiện tốt công tác điều tra phát hiện rầy lưng trắng, kết hợp với phân tích mẫu rầy để xác định mức độ nguồn rầy mang vi rút nhằm có biện pháp xử lý kịp thời và hiệu quả.
- Các biện pháp trừ bệnh
– Trừ bệnh khi lúa mới xuất hiện bệnh
Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để kịp thời và phát hiện cây bị bệnh, tiến hành nhổ, thu gom, tiêu hủy những cây bị bệnh để tránh lây lan ra diện rộng; kiểm tra nếu xuất hiện rầy lưng trắng, tiến hành phun thuốc BVTV trừ rầy ngay ruộng đó và các ruộng xung quanh. Nếu mật độ rầy thấp, sử dụng các loại thuốc có nhóm hoạt chất như: Acetamiprid, Imidacloprid, Buprofezin, Pymetrozine, các loại thuốc thương phẩm hiện có trên địa bàn tỉnh như: Sutin 5EC, Azorin 400WP, Ba đăng 300WP, Chess 50 WG,..; nếu mật độ rầy cao, sử dụng các loại thuốc có nhóm hoạt chất như: Fenobucarb, Chlorpyrifos Ethyl, Cypermethrin, các loại thuốc thương phẩm hiện có trên địa bàn tỉnh như: Victory 585EC, Wavotox 585EC, Bassa 50EC, Fidur 220EC…
– Tiêu hủy những diện tích lúa bị bệnh
Những ruộng lúa giai đoạn đứng cái có trên 30% số dảnh lúa bị bệnh thì tiến hành tiêu hủy cả ruộng bằng cách nhổ bỏ, cày vùi, tiêu hủy cây bị bệnh. Trước khi tiêu hủy nếu phát hiện rầy lưng trắng tiến hành xử lý ngay bằng các loại thuốc có nhóm hoạt chất như: Fenobucarb, Chlorpyrifos Ethyl, Cypermethrin, các loại thuốc thương phẩm hiện có trên địa bàn tỉnh như: Victory 585EC, Wavotox 585EC, Bassa 50EC, Fidur 220EC…
Lưu ý:
– Khi sử dụng thuốc phải đọc kỹ hướng dẫn trên bao gói, đồng thời tuân thủ theo nguyên tắc 4 đúng để phát huy tối đa hiệu lực của thuốc BVTV.
– Bệnh không truyền qua trứng rầy, do đó rầy trưởng thành mang vi-rút chết là bệnh hết, rầy non nở ra cần có cây bệnh để chích thì sau đó mới truyền cho cây khác được.
– Bệnh không truyền qua hạt giống, do đó, hạt lúa gieo xuống ruộng ban đầu là lúa sạch. Để bị bệnh thì cây lúa phải bị rầy mang vi-rút có khả năng truyền bệnh chích vào và truyền bệnh thì mới bị bệnh. (Trong quần thể, không phải 100% đều lấy được vi-rút mặc dù đều chích vào cây bệnh. Trong số rầy mang vi-rút thì không phải tất cả đều có thể truyền được bệnh)
Hồng Thuận
