Cây sa nhân (Amomum villosum) thuộc họ Gừng (Zingiberaceae), là cây thảo dược quý có giá trị kinh tế cao, được sử dụng nhiều trong y học và công nghiệp chế biến. Dưới đây là quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sa nhân để đạt năng suất tốt nhất.
- Chuẩn bị đất trồng
- Xử lý thực bì
Tiến hành phát dọn thực bì, thảm tươi cây bụi, dây leo dưới tán rừng, tiến hành tỉa tán để hạ độ che tán xuống dưới 0,5 – 0,6. Nếu có điều kiện băm nhỏ cành và thân cây, rải đều trên mặt đất để chóng phân hủy thành mùn.
Phát dọn thực bì trước khi trồng 1 tháng.
- Làm đất
– Đất trồng sa nhân yêu cầu có độ ẩm tự nhiên cao, gần sông, suối và đặc biệt có tán cây rừng mọc tự nhiên, hoặc rừng trồng với độ tán che từ 10- 40 %. Đất trồng sa nhân không cần cày bừa quá kỹ, chỉ cần cuốc lên một lần sau khi đã dọn sạch thực bì, san phẳng đất lưu ý tạo độ nghiêng (để thoát nước).
– Dưới tán rừng, đào hố trồng theo băng dọc theo hàng cây trồng chính, cách gốc cây trồng chính từ 1 – 2 m. Tùy điều kiện thực tế, cũng có thể trồng sa nhân theo đám, đào hố theo kiểu so le nanh sấu.
– Trộn toàn bộ phân chuồng và phân vi sinh, đất được cày bừa hoặc cuốc, sau đó đánh luống hoặc đánh rạch theo hàng rồi rải phân, lấp một lớp đất mỏng.
– Khi trồng theo đám phải cuốc hố có kích thước 30x30x30cm.
- Thời vụ
Ở miền trung, cây sa nhân thường đươc trồng vào tháng 11 – 12
- Chuẩn bị cây giống
– Cây giống sinh trưởng, phát triển tốt, khỏe mạnh, lá xanh; có tuổi tối thiểu là 5 lá, không cụt ngọn, không có dấu hiệu của các loại bệnh
– Tuổi cây tối thiểu 9 tháng tuổi đối với cây sản xuất bằng phương pháp gieo hạt, tối thiểu 6 tháng tuổi đối với cây sản xuất bằng phương pháp nhân giống sinh dưỡng (thân ngầm)
– Chiều cao cây tính từ gốc đến ngọn cao 40cm trở lên đối với cây sản xuất từ hạt; cây trên 30 cm đối với cây sản xuất bằng phương pháp nhân giống sinh dưỡng (thân ngầm).
– Đường kính gốc (tại vị trí cổ rễ): Đường kính cổ rễ < 1 cm.
– Bầu cây: Đường kính bầu từ 9-13cm; chiều cao bầu 18-21cm, bầu đất có từ 6-8 lỗ.
- Mật độ và khoảng cách
Tùy mật độ cây trồng chính mà mật độ trồng sa nhân khác nhau. Nhìn chung khoảng từ 6.000 – 9.000 cây/ha. Cự ly đào hố trồng Sa nhân là 1m x 1m/1 cây giống.
- Cách trồng
Dùng cuốc bới lại các hố đã được bón lót khi làm đất. Dùng dao sắc cắt túi bầu, đặt cây giống theo hướng thẳng đứng, mỗi hố trồng một nhánh hay một cây con, lấp đất và dẫm chặt gốc.
Trồng ngập phần thân củ, lấp chặt phần thân gốc. Chọn thời điểm độ ẩm đất cao >70% hoặc sau những ngày mưa đem trồng để tỷ lệ cây sống cao. Nếu chọn thời điểm thời tiết khô hoặc độ ẩm đất thấp, vùng khô hạn ít mưa nên sử dụng cây giống gieo từ hạt và làm vào bầu đất sẽ giúp cây có tỷ lệ sống cao.
Khi trồng nếu gặp trời nắng thì phải tưới thẫm nước ngay để tránh mất nước và rễ tiếp xúc với đất được tốt.
Sa nhân trồng cho năng suất và chất lượng quả cao khi trồng ở dưới tán có độ che phủ từ 10 – 40%. Vì thế để giảm tải việc chăm sóc, bón phân hoặc bảo vệ quả cần có sự kiểm soát chặt về cỏ dại, cây rừng và các con vật phá hại cây quả.
- Bón phân
- Bón lót
Lượng phân bón cho 1 ha:
Phân chuồng hoai: 20.000 – 25.000kg, phân vi sinh: 700 – 1.200kg.
- Bón phân thúc hàng năm:
Chia làm 2 đợt bón/năm, trước các đợt cây ra hoa vào các tháng 1 – 2 và 6 – 7 hàng năm. Lưu ý chọn thời điểm bón phân cho cây vào thời gian độ ẩm đất và không khí cao hoặc trước hoặc sau đợt mưa. Mỗi đợt bón phân NPK 16 : 6 : 8 với liều lượng 140 – 200 kg/ha
Cách bón là rắc đều quanh gốc, khi sa nhân đã mọc dầy thành thảm thì rắc phân toàn bộ diện tích có sa nhân.
- Chăm sóc
Sa nhân tím là cây ưa ẩm, vì vậy trong trồng trọt cần chú ý khâu tưới nước, nhất là khi cây còn non. Khi trồng Sa nhân tím nếu không có mưa, đất khô phải tưới ngay.
Trong vòng 2 – 3 tháng đầu cần thường xuyên tưới nước, để đất luôn ẩm, cây giống luôn giữ được tươi mới có thể nẩy mầm được.
Khi cây chồi đã mọc lên khỏi mặt đất cho đến khi đẻ nhánh, tạo thành khóm nhỏ, việc tưới nước giảm dần hoặc không cần tưới khi có độ ẩm.
Tuy nhiên, nếu Thời tiết khô hanh, năng nóng kéo dài cần phải tưới để cây sinh trưởng và phát triển.
Cách tưới nước lúc mới trồng là trực tiếp vào gốc; khi cây đã mọc và thành khóm nhỏ nên dùng vòi phun lên cả cây.
Thường xuyên nhặt bỏ cỏ dại, dây leo, xới xáo, vun gốc chú ý trồng dặm đảm bảo mật độ cây. Cắt bỏ những cây sa nhân già, lá úa, khô đã tàn lụi, phát quang hơn các khu vực bị tán cây che phủ quá mức cần thiết, hoặc ngược lại tìm cách bổ sung độ tán che chưa đúng từ 10 – 40%. Tuyệt đối không để đọng, ngập nước trong vườn trồng sa nhân
- Phòng trừ sâu bệnh.
Cây sa nhân là cây ít bị sâu, bệnh phá hoại. Vào giai đoạn cây còn nhỏ (3 – 6 tháng tuổi), bi bọ rùa nhỏ ăn phần thịt lá non và một loại Sâu khoang nhỏ (Prodenia sp.) cuốn lá non. Vào mùa cây sa nhân ra quả cần chú ý đề phòng chuột ăn quả sa nhân.
- Thu hoạch.
Quả chín vào tháng 6 đến tháng 11; sau khi trồng 1,5 – 2 năm cây cho quả bói, cho sản lượng ổn định từ năm thứ 4 trở đi. Phải thu hoạch đúng thời vụ mới cho chất lượng tốt nhất. Thu hoạch khi quả già, chín là lúc vỏ quả màu đỏ tía, kẽ gai thưa, quả cứng. Nếu để quả chín mọng quá 5 – 7 ngày mới thu hái thì quả mềm, hết cay, ít tinh dầu, quả kém giá trị; hoặc thu quả còn non sẽ cho hạt không mẩy, vị không chua, cũng kém giá trị.
Thu hoạch tránh những ngày mưa, nên chọn ngày nắng ráo, đất tương đối khô để khi hái không làm gãy thân ngầm, tác động nhiều đến hệ rễ và làm ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây. Khi thu hoạch theo lối đi chăm sóc cây từ ban đầu. Chọn chùm quả già, dùng kéo cắt cuống chùm quả, nhặt cả quả rụng; quả non để thu hái đợt sau.
Nhận biết quả già: Khi quả già, các gai trên quả ngắn hơn so với khi còn non, bóp nhẹ thấy cứng, bóc vỏ ra thấy khối hạt có màu nâu vàng hay nâu, nếm phần áo hạt có vị ngọt.
Củ thu hoạch về cần phân làm 3 loại:
+ Loại A: đường kính củ từ 1,2 cm trở lên.
+ Loại B: đường kính củ từ 0,8 – 1,1 cm trở lên.
+ Loại C: đường kính củ nhỏ hơn 0,8 cm.
Sau khi thu hoạch, rửa sạch đất, tước bỏ phần lõi cứng của củ rồi đem phơi khô, cho vào bao bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng khí…
Trương Thị Quyên
